વંદે માતરમ ના 150 વર્ષ નિમિત્તે સંસદમાં તીખી ચર્ચા; નેહરુ નિશાને

બંકિમચંદ્ર ચેટર્જી દ્વારા લખાયેલા રાષ્ટ્રીય ગીતની કેટલીક કડીઓ છોડી દઇ તુષ્ટિકરણ કરવાનો આક્ષેપ

ભારતના રાષ્ટ્રીય ગીત વંદે માતરમની 150મી વર્ષગાંઠ પર સંસદમાં આજથી ચર્ચા શરૂ થાય છે. ભારતના સ્વતંત્રતા સંગ્રામ અને રાષ્ટ્રીય ઓળખનો અભિન્ન ભાગ રહેલી પ્રતિષ્ઠિત દેશભક્તિ રચના, શાસક સરકાર અને કોંગ્રેસ વચ્ચે વૈચારિક વિવાદના મુદ્દામાં પણ વિકસિત થઈ છે. આજે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ લોકસભામાં ચર્ચા શરૂ કરી હતી. અગાઉ ભાજપે વંદે માતરમ સાથે સંબંધિત અનેક મહત્વપૂર્ણ અને ઓછા જાણીતા પાસાઓ રાષ્ટ્ર સમક્ષ લાવવાનું વચન આપ્યું હતું.

આ ચર્ચા માટે લોકસભા અને રાજ્યસભામાં 10 કલાકની ચર્ચા ફાળવવામાં આવી છે, જેમાં સરકાર અને વિપક્ષના મુખ્ય નેતાઓ ખૂબ જ ઉત્સાહી ચર્ચામાં ભાગ લેશે તેવી અપેક્ષા છે. ભાજપ તરફથી, પીએમ મોદી ઉપરાંત, સંરક્ષણ પ્રધાન રાજનાથ સિંહ ભાગ લે તેવી શક્યતા છે, જ્યારે કોંગ્રેસ તરફથી, પ્રિયંકા ગાંધી વાડ્રા અને ગૌરવ ગોગોઈ આ વાર્તાનો વિરોધ કરવા માટે તૈયાર છે.

પીએમ મોદીએ તાજેતરમાં કોંગ્રેસ પર 1937માં વંદે માતરમના અનેક કડીઓ છોડી દેવાનો આરોપ લગાવીને ચર્ચાનો પાયો નાખ્યો હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે આ નિર્ણયથી "વિભાજનના બીજ વાવ્યા" અને તે માનસિકતા પ્રતિબિંબિત થાય છે જે આજે પણ દેશને પડકાર ફેંકે છે. બંકિમચંદ્ર ચેટર્જી દ્વારા લખાયેલા આ ગીતમાં મૂળમાં અનેક પંક્તિઓ હતી પરંતુ પછીથી ફક્ત પહેલા બે જ અપનાવવામાં આવી હતી.

કોંગ્રેસે રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના ગીતને બે કડીઓ સુધી મર્યાદિત રાખવાના સમર્થનને ટાંકીને કહ્યું છે કે જવાહરલાલ નેહરુએ આ દૃષ્ટિકોણ સ્વીકાર્યો હતો કારણ કે બાકીના શ્ર્લોકો સમજવામાં મુશ્કેલ હતા અને મુસ્લિમ સમુદાયના વર્ગો તરફથી વાંધો ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. પાર્ટીના મતે, આ પગલું વિભાજન નહીં, સમાવેશકતા દ્વારા પ્રેરિત હતું.

ભાજપે દાવો કર્યો છે કે તે કોંગ્રેસને ઘેરવા માટે ચર્ચા દરમિયાન "ગંભીર તથ્યો અને ખુલાસાઓ" રજૂ કરશે, ભાજપના પ્રવક્તા સંબિત પાત્રાએ રવિવારે કહ્યું હતું કે નેહરુના "વાસ્તવિક વલણ"નો પર્દાફાશ કરવામાં આવશે. તેમણે ઐતિહાસિક ગ્રંથો તરફ ધ્યાન દોર્યું જે સૂચવે છે કે નેહરુ માનતા હતા કે ચેટરજીની નવલકથા આનંદમઠ સાથે ગીતનું જોડાણ મુસ્લિમોને "ખીજવશે" શકે છે, અને તેમને વ્યક્તિગત રીતે ગીતના કેટલાક ભાગોનું પાલન કરવું મુશ્કેલ લાગ્યું.

ઇતિહાસની બહાર, રાજકીય દાવ ઊંચા છે. વંદે માતરમના ચેટરજીના લેખકત્વ અને નેતાજી સુભાષ ચંદ્ર બોઝ દ્વારા તેના પર મજબૂત સમર્થન ભાજપના દલીલોમાં કેન્દ્રિય હોવાની અપેક્ષા છે - ખાસ કરીને આવતા વર્ષે પશ્ચિમ બંગાળ વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ આવી રહી છે. બંગાળી સાંસ્કૃતિક ગૌરવના રક્ષક તરીકે પોતાને સ્થાન આપવાથી ભાજપ તૃણમૂલ કોંગ્રેસ (TMC) ને બચાવમાં મૂકી શકે છે.

કોંગ્રેસ, ટીએમસી અને સમાજવાદી પાર્ટી જેવા વિરોધ પક્ષો સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં RSSની મર્યાદિત ભૂમિકા તરીકે વર્ણવેલ બાબતો તરફ નિર્દેશ કરીને અને રાષ્ટ્રીય પ્રતીકો પર હિન્દુત્વ નેતાઓના ભૂતકાળના વલણને પ્રકાશિત કરીને આનો સામનો કરી શકે છે. તેઓ એવી પણ દલીલ કરે તેવી અપેક્ષા છે કે ભાજપ વર્તમાન પડકારોથી ધ્યાન ભટકાવવા માટે સાંસ્કૃતિક પ્રતીકનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે.

ઐતિહાસિક રીતે, મુસ્લિમ લીગે વંદે માતરમનો સખત વિરોધ કર્યો હતો કારણ કે તેની સ્પષ્ટ હિન્દુ છબી અને દેવતાઓના સંદર્ભો હતા. આ વિરોધ કોંગ્રેસ દ્વારા ફક્ત પહેલા બે પંક્તિ અપનાવવાના નિર્ણય પાછળના પરિબળોમાંનું એક હતું - એક મુદ્દો જે પીએમ મોદીએ ઝડપથી પુનજીર્વિત કર્યો છે.

ભાજપ આ મુદ્દાને શા માટે પુનજીર્વિત કરી રહ્યું છે?

ભાજપ માટે, વંદે માતરમ એક સભ્યતાનો વારસો રજૂ કરે છે જે પક્ષીય રાજકારણથી આગળ વધે છે. 150 વર્ષ જૂની ચર્ચાને પુનજીર્વિત કરવી એ સાંસ્કૃતિક રાષ્ટ્રવાદને આગળ ધપાવવા અને ભારતના સભ્યતા વિશ્વાસ તરીકે જે જુએ છે તે દર્શાવવા માટેના તેના વ્યાપક પ્રયાસને બંધબેસે છે. પાર્ટી દલીલ કરે છે કે 1937નો કોંગ્રેસનો નિર્ણય બિનજરૂરી રીતે અનુકૂળ હતો અને "તુષ્ટિકરણ" ની લાંબી પેટર્નનું પ્રતિબિંબ પાડતો હતો. કોંગ્રેસ દલીલ કરે છે કે તે તે પક્ષ છે જેણે સૌપ્રથમ વંદે માતરમને ઉન્નત કર્યું, પ્રતિકારના મુખ્ય ક્ષણોમાં તેને ગાયું, અને તેને સ્વતંત્રતા ચળવળના હૃદયમાં મૂક્યું. તે આગ્રહ રાખે છે કે 1937નો નિર્ણય રાષ્ટ્રીય ચળવળને એક રાખવા માટે લેવામાં આવ્યો હતો, વિભાજન માટે નહીં.