ક્રિેપ્ટોકરન્સી એ ભારતીય કાયદા મુજબ ‘મિલકત’ ગણાય: હાઈકોર્ટ

મદ્રાસ હાઈકોર્ટનો ડિજિટલ એસેટ તરીકે મિલકતની વ્યાખ્યામાં સમાવવાનો આદેશ

એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદામાં, મદ્રાસ હાઇકોર્ટે ઠરાવ્યું છે કે ક્રિપ્ટોકરન્સી ભારતીય કાયદા હેઠળ ‘મિલકત’ તરીકે લાયક ઠરે છે, એક એવી સંપત્તિ જે માલિકી, ઉપભોગ અને ટ્રસ્ટમાં રાખી શકાય છે.

આ ચુકાદામાં જણાવ્યું છે કે, એમાં કોઈ શંકા નથી કે ક્રિપ્ટોકરન્સી એક મિલકત છે. તે મૂર્ત મિલકત નથી, કે તે ચલણ પણ નથી. જો કે, તે એક એવી મિલકત છે જેનો ઉપયોગ કરવો અને કબજો કરવો શકાય છે. (લાભદાયી સ્વરૂૂપમાં). તે ટ્રસ્ટમાં રાખવા સક્ષમ છે, ન્યાયાધીશ એન આનંદ વેંકટેશની સિંગલ બેંચે આ ચુકાદો આપ્યો હતો.

મદ્રાસ હાઇકોર્ટે પોતાનો આદેશ આપતા, ભારતીય કાયદા હેઠળ ‘મિલકત’ના અર્થને વિસ્તૃત કરવા માટે અહેમદ જી એચ આરિફ વિરુદ્ધ સીડબ્લ્યુટી અને જીલુભાઈ નાનાભાઈ ખાચર વિરુદ્ધ ગુજરાત રાજ્યના કેસોમાં સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદાઓનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. કાનૂની અર્થમાં મિલકતનો અર્થ કાયદા દ્વારા ગેરંટીકૃત અને સુરક્ષિત અધિકારોનો સમૂહ થાય છે. તે મૂલ્યવાન અધિકાર અને હિતની દરેક પ્રજાતિ સુધી વિસ્તરે છે... દરેક વસ્તુ જેનું વિનિમયક્ષમ મૂલ્ય હોય છે અથવા જે સંપત્તિ, મિલકત અથવા સ્થિતિ બનાવે છે, તેમણે એમ પણ નોંધ્યું કે ક્રિપ્ટોકરન્સી આવકવેરા અધિનિયમ, 1961 ની કલમ 2(47અ) હેઠળ ‘વર્ચ્યુઅલ ડિજિટલ એસેટ’ની વ્યાખ્યામાં આવે છે, અને તેને સટ્ટાકીય વ્યવહાર તરીકે ગણવામાં આવતી નથી.

આ ચુકાદો એવા કેસમાં આવ્યો જ્યાં અરજદારે વઝીરએક્સ પ્લેટફોર્મ પર 3,532.30 XRP સિક્કાના તેના હોલ્ડિંગ્સનું રક્ષણ માંગ્યું હતું, જે 2024 ના સાયબર હુમલા બાદ સ્થિર કરવામાં આવ્યા હતા. મદ્રાસ હાઈકોર્ટે અરજદારના હોલ્ડિંગ્સને તેની મિલકત તરીકે માન્યતા આપી, મધ્યસ્થી કાર્યવાહીમાં દખલગીરી અટકાવી.
ન્યાયાધીશ વેંકટેશે અવલોકન કર્યું કે જોકે ક્રિપ્ટોકરન્સી ‘ક્રિપ્ટોકરન્સી જારી કરનાર દ્વારા સંચાલિત બ્લોકચેનમાં રહેતી 1 અને 0 ની સ્ટ્રીમ્સ’ છે, તે ‘માલિકી, સ્થાનાંતરિત અને સંગ્રહિત કરવા સક્ષમ’ સંપત્તિ બનાવે છે.

ન્યાયાધીશ વેંકટેશે રસ્કો વિરુદ્ધ ક્રિપ્ટોપિયા લિમિટેડ (લિક્વિડેશનમાં) કેસમાં ન્યુઝીલેન્ડ હાઈકોર્ટના 2020 ના નિર્ણયનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જ્યાં કોર્ટે ક્રિપ્ટોકરન્સી એક ‘અમૂર્ત મિલકતનો પ્રકાર’ હોવાનું જણાવ્યું હતું જે વિશ્વાસ પર રાખવામાં સક્ષમ છે. ‘જોકે તે ફક્ત 1 અને 0 ની શ્રેણી છે, તે ફક્ત માહિતી કરતાં વધુ છે,’ મદ્રાસ હાઈકોર્ટે ટાંક્યું.
આ ચુકાદા સાથે, મદ્રાસ હાઈકોર્ટે દેશમાં ક્રિપ્ટોકરન્સીની કાનૂની સ્થિતિ અંગે ખૂબ જ જરૂૂરી સ્પષ્ટતા પૂરી પાડી છે, જે કરવેરા, વારસાગત, નાદારી અને ડિજિટલ સંપત્તિઓ સાથે સંકળાયેલા કરારના અમલીકરણ માટે વ્યાપક અસરો ધરાવી શકે છે.