એલોન મસ્કની કંપની 'X'એ ભારત સરકાર પર કેસ કર્યો, ગેરકાયદે રીતે કન્ટેન્ટ બ્લોક કરવાનો લગાવ્યો આરોપ
વિશ્વના સૌથી ધનિક વ્યક્તિ અને અમેરિકન ઉદ્યોગપતિ એલોન મસ્કની સોશિયલ મીડિયા કંપની 'X' (અગાઉ ટ્વિટર) એ ભારત સરકાર વિરુદ્ધ કર્ણાટક હાઈકોર્ટમાં કેસ દાખલ કર્યો છે. કંપનીએ ભારત સરકાર દ્વારા આઇટી અધિનિયમની ધારા 79(3) (બી)ના દુરુપયોગનો આરોપ લગાવ્યો છે. કંપનીનો આરોપ છે કે સરકાર ગેરકાયદે તથા અનિયમિત સેન્સરશીપ સિસ્ટમ બનાવી રહી છે. તથા X પર કોન્ટેન્ટ બ્લોક કરીને પ્લેટફોર્મનું સંચાલન પ્રભાવિત કરાઈ રહ્યું છે. નોંધનીય છે કે આ અરજીમાં 2015ના શ્રેયા સિંઘલ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે આપેલા ચુકાદાનું વર્ણન કરાયું છે.
દાખલ કરવામાં આવેલી અરજીમાં એવો આક્ષેપ કરવામાં આવ્યો હતો કે સરકાર કલમ 69Aની કાયદાકીય પ્રક્રિયાને બાયપાસ કરીને સમાંતર સામગ્રી બ્લોકિંગ મિકેનિઝમ બનાવવા માટે કલમનો દુરુપયોગ કરી રહી છે. કંપનીએ દાવો કર્યો હતો કે આ અભિગમ શ્રેયા સિંઘલ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના 2015ના નિર્ણયનું ઉલ્લંઘન કરે છે, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે સામગ્રી માત્ર ન્યાયિક પ્રક્રિયા દ્વારા અથવા કલમ 69A હેઠળ કાયદાકીય રીતે રોકી શકાય છે. બીજી તરફ, સરકારે કહ્યું છે કે સરકાર યોગ્ય પ્રક્રિયાનું પાલન કરશે અને સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સે કાયદાનું પાલન કરવું જોઈએ.
માહિતી અને પ્રસારણ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, કલમ 79(3)(b) ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મને ફરજિયાત કરે છે કે જો કોર્ટના આદેશ અથવા સરકારી સૂચના દ્વારા નિર્દેશિત કરવામાં આવે તો ગેરકાયદે સામગ્રી દૂર કરવી. જો પ્લેટફોર્મ 36 કલાકની અંદર તેનું પાલન ન કરે તો તે કલમ 79(1) હેઠળ સુરક્ષિત બંદર સુરક્ષા ગુમાવવાનું જોખમ ધરાવે છે અને કાયદા હેઠળ તેને જવાબદાર ગણવામાં આવી શકે છે. "સેફ હાર્બર પ્રોટેક્શન" એ કાનૂની જોગવાઈ છે જે અમુક પરિસ્થિતિઓમાં સંસ્થાઓ અથવા વ્યક્તિઓને કાનૂની રક્ષણ પૂરું પાડે છે. જો કે, X એ આ અર્થઘટનનો વિરોધ કર્યો છે અને દલીલ કરી છે કે આ જોગવાઈ સરકારને સામગ્રીને અવરોધિત કરવાની સ્વતંત્ર સત્તા આપતી નથી. તેના બદલે કંપનીએ સરકાર પર યોગ્ય પ્રક્રિયાને અનુસર્યા વિના મનસ્વી સેન્સરશિપ લાદવા માટે કાયદાનો દુરુપયોગ કરવાનો આરોપ મૂક્યો.
IT એક્ટની કલમ 69A હેઠળ, સરકાર પાસે રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા, સાર્વભૌમત્વ અથવા જાહેર વ્યવસ્થા માટે જોખમ હોય તો ડિજિટલ સામગ્રીની જાહેર ઍક્સેસને અવરોધિત કરવાની સત્તા છે. જો કે, આ પ્રક્રિયા 2009 ના ઇન્ફોર્મેશન ટેક્નોલોજી નિયમો દ્વારા લાગુ કરવામાં આવી છે. આ અંતર્ગત બ્લોક કરવાનો નિર્ણય લેતા પહેલા સમીક્ષા પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે. 'X' એ દલીલ કરી છે કે આ પ્રક્રિયાઓને અનુસરવાને બદલે, સરકાર કલમ 79(3)(b) નો શોર્ટકટ તરીકે ઉપયોગ કરી રહી છે, જે જરૂરી તપાસ કર્યા વિના સામગ્રીને દૂર કરવાની મંજૂરી આપે છે. પ્લેટફોર્મ આને મનસ્વી સેન્સરશીપને રોકવા માટે રચાયેલ કાયદાકીય સલામતીનું સીધું ઉલ્લંઘન માને છે.
સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ પર કાનૂની પડકારનું કારણ સરકારના સહયોગ પોર્ટલનો વિરોધ છે, જે ગૃહ મંત્રાલયના ભારતીય સાયબર ક્રાઈમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું છે. તે સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ અને એજન્સીઓ વચ્ચે સીધી ક્રિયાપ્રતિક્રિયા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવી હતી. જો કે, 'X' એ સહયોગ પોર્ટલ પર કોઈપણ કર્મચારીનો સમાવેશ કરવાનો ઇનકાર કર્યો છે. તેઓ દાવો કરે છે કે તે "સેન્સરશીપ ટૂલ" તરીકે કાર્ય કરે છે જે યોગ્ય કાનૂની સમીક્ષા વિના સામગ્રીને દૂર કરવા માટે પ્લેટફોર્મ પર દબાણ કરે છે. અરજીમાં દલીલ કરવામાં આવી છે કે સરકાર દ્વારા ન્યાયિક દેખરેખ વિના ઓનલાઈન ચર્ચાને નિયંત્રિત કરવાનો આ બીજો પ્રયાસ છે.