સાયબર માફિયા 14,500 કરોડ લૂંટી ગયા, બેંક ખાતા ફ્રીઝ કરી સરકારે 1600 કરોડ અટકાવ્યા, ફ્રોડનો ભોગ બનતા લોકોનો બન્ને તરફથી મરો

સવાત્રણ વર્ષમાં સાયબર ફ્રોડની 21.61 લાખ ફરિયાદો, ફ્રોડની નાની રકમ જમા થઇ હોય તો પણ તમામ એમાઉન્ટ ફ્રીઝ કરી મુક્તિ માટે 10થી 30 ટકા કમિશન

ચીટિંગનો ભોગ બનેલા નાગરિકોને પૈસા પાછા મેળવવામાં આંખે અંધારા આવી જાય છે, વર્ષ 2024માં 113 કરોડ લોકોને પરત મળ્યા, 295 કરોડ છૂટા કરવામાં કોર્ટની મંજૂરીની રાહ

ગૃહમંત્રાલય-નાણામંત્રાલય અને બેંકોની નિષ્ક્રીયતાના કારણે સાયબર માફિયાઓ બેફામ, સરકારી આદેશોનો પણ એજન્સીઓ દ્વારા ઉલાળિયો, વિદેશથી ચાલતુ નેટવર્ક તંત્ર માટે પડકારરૂપ

એક સમયે લોકોના ઘરમાં ઘુસીને ચોરી કે રસ્તાઓ ઉપર લૂંટફાટ થતી હતી. પણ, આધુનિક જમાનામાં સાયબર ક્રાઈમએ નવુ ચોરી-લૂંટફાટનું નવુ સ્વરૂૂપ ધારણ કર્યું છે. નેટ બેન્કિંગના જમાનામાં સાયબર ચાંચિયાઓ એ હદે બેફામ બન્યાં છે કે, સવા ત્રણ વર્ષમાં ભારતના નાગરિકોના 145 અબજ રૂૂપિયાની ચોરી કરી છે. કેન્દ્રીય ગૃહવિભાગના વર્ષ 2023-24ના વાર્ષિક અહેવાલમાં આ આંકડા જાહેર કરવામાં આવ્યા છે. સાયબર ક્રાઈમની તપાસ કરતી પોલીસે સરેરાશ 10 ટકા બેન્ક ખાતાંઓ ફ્રીઝ કરતાં લોકોના 16 અબજ રૂૂપિયા અટવાયાં હતાં. આ મુદ્દે હોબાળો મચતાં ફ્રીઝ કરેલી રકમ એટલે કે લિયન એમાઉન્ટ છૂટ્ટી કરવા ઉચ્ચ સ્તરેથી આદેશો કરવા પડ્યા હતા. કમનસીબી એ છે કે, સાયબર ગુનો આચરતી ટોળકીનો ભોગ બનેલાં અનેક નાગરિકોને પોતાના પૈસા પાછા મેળવવા માટે પોલીસને 10થી 30 ટકા જેટલી રકમનું નૈવેદ્ય ધરવું પડતી હોવાની લોક ફરિયાદો હજુ પણ ઉઠી રહી છે.

સાયબર ક્રાઈમના પડકારને પહોંચી વળવા માટે હવે દેશના તમામ રાજ્યોમાં કુલ 773 જિલ્લાના 13279 પોલીસ સ્ટેશનોમાં સાયબર ક્રાઈમના ગુના નોંધવા અને તેને રોકવા માટે કાર્યવાહી શરૂૂ થઈ છે. નેશનલ લેવલે સાયબર ક્રાઈમ રિપોર્ટિંગ પોર્ટલ ઉપરાંત દરેક રાજ્યમાં સ્ટેટ લેવલના સાયબર ક્રાઈમ સેલ અને રાજ્યોમાં જિલ્લા તેમજ મોટા શહેરોમાં સાયબર ક્રાઈમ યુનિટ કાર્યરત કરવામાં આવ્યાં છે. આમ છતાં, વિદેશથી સંચાલન કરીને સાયબર ક્રાઈમ આચરતી ટોળકીઓ ભારતમાંથી સામાન્ય નાગરિકોના અબજો રૂૂપિયા પડાવી લે છે.

વર્ષ 2021થી માર્ચ-2024 સુધી ભારતમાં સાયબર ક્રાઈમની કુલ 21.61 લાખ ફરિયાદો નોંધાઈ. તેમાં નાગરિકોએ 145 અબજ રૂૂપિયા ગુમાવ્યાં છે. નાગરિકોની ફરિયાદના પગલે આ પૈસા પરત મેળવવા માટે જે બેન્ક ખાતાંમાં પૈસા ગયાં હોય તેને ફ્રીઝ કરાવવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરાય છે. દેશમાં ઈ-ચીટિંગથી ગુમાવેલા પૈસામાંથી સરેરાશ 10 ટકા રકમ લિયન એટલે કે શંકાસ્પદ બેન્ક ખાતાંઓમાં ફ્રીઝ કરવામાં આવે છે. ફ્રીઝ કરાયેલાં 16 અબજ રૂૂપિયા બેન્ક ખાતાંઓમાં અટવાયેલાં પડ્યાં છે.

ગુજરાત કે દેશભરમાં સાયબર ક્રાઈમ ઠગાઈના પૈસા જે ખાતામાં ગયાંની પાક્કી વિગતો હોય તેવા બેન્ક ખાતાં જ ફ્રીઝ કરવામાં આવે છે. પરંતુ, બેન્ક ખાતાં ફ્રીઝ કરવાની કાર્યપઘ્ધતિ ચર્ચાસ્પદ બની છે. કોઈ બેન્ક ખાતાંમાં 10 લાખની રકમ હોય તે ફ્રીઝ કરી દેવામાં આવે પણ પોલીસ તપાસમાં સાયબર ક્રાઈમના એક કે બે લાખ રૂૂપિયાની હેરાફેરી થયાંની શંકા હોય તો પણ તમામ 10 લાખની રકમ ફ્રીઝ કરવામાં આવે છે.

સાયબર ક્રાઈમની રકમ જ ફ્રીઝ કરવામાં આવે તેવા આદેશો બહાર પાડવામાં આવ્યા હોવા છતાં અમદાવાદ શહેર સાયબર ક્રાઈમ બ્રાન્ચ યુનિટને બાદ કરતાં રાજ્યભરમાં ગાંધીનગર સીઆઈડી ક્રાઈમ સહિત મહદ્દઅંશે પોલીસ કે સાયબર ક્રાઈમ રોકવા કાર્યરત ટૂકડીઓ તમામ રકમ ફ્રીઝ કરે છે. લિયન એમાઉન્ટ એટલે કે ફ્રીઝ કરાયેલી રકમ છૂટ્ટી કરવા માટે ત્વરિત કાર્યવાહી કરવા માટે આદેશો કરવામાં આવ્યા હોવા છતાં સાયબર ક્રાઈમની રોકથામના બહાને આવી રકમ રોકી રાખવામાં આવે છે. એવી પણ ફરિયાદો છે કે, સાયબર ક્રાઈમમાં ફ્રીઝ થયેલાં એકાઉન્ટસના પૈસા મુક્ત કરવા માટે 10થી 30 ટકા સુધી નૈવેદ્ય ધરવું પડે છે.

સાયબર ક્રાઈમ નિષ્ણાત પોલીસ ટીમ ઉપરાંત દેશમાં 23000 જેટલા સાયબર વોલેન્ટિયર્સ, 22000 જેટલા સાયબર અવેરનેસ વોલેન્ટિયર્સ અને 10,000 જેટલા સાયબર એક્સપર્ટની પણ મદદ લેવામાં આવી રહી છે. સાયબર ક્રાઈમ રોકવા નિષ્ઠાપૂર્વકની કામગીરી કરતી પોલીસ ટૂકડીઓમાં અમુક લોકોના કારણે સાયબર ચીટિંગનો ભોગ બનેલાં અનેક નાગરિકોને પોતાના પૈસા પાછા મેળવવામાં જ આંખે પાણી આવી જાય છે . ગુજરાતમાં વર્ષ 2024 દરમિયાન પોલીસે 113 કરોડ રૂૂપિયા લોકોને પરત અપાવ્યાં હતાં. વર્ષ 2020થી અત્યાર સુધીમાં 672 કરોડ રૂૂપિયાની રકમ ફ્રીઝ કરાયેલી છે અને 295 કરોડ પરત કરવા માટે અદાલતની મંજુરીની રાહ જોવાઈ રહી છે. ચાલુ વર્ષે 97 કરોડ રૂૂપિયા ફ્રીઝ કરવામાં આવ્યાં છે.

નિર્દોષ નાગરિકોને ઘર-બેઠાં લૂંટી જનારાઓને રોકવામાં સરકારને જાણે રસ નથી. ઈ-ચીટિંગની ગુનાખોરીના પગલે લોકોમાં એવી ચર્ચા છે કે, ગૃહ અને નાણાં વિભાગની નજર નીચે સાયબર ક્રાઈમનો ધિકતો ધંધો ચાલી રહ્યો છે. સરકાર ઈચ્છે તો આ ગોરખધંધો કલાકોમાં જ અંકુશમાં લાવી શકે છે.

સાયબર ક્રાઈમ રોકવું એ ડાબા હાથનો ખેલ છે પણ સરકારને જાણે આ ગુનાખોરી રોકવામાં રસ નથી. સાયબર ક્રાઈમના જેટલા ગુના થાય છે તેના મોટાભાગના પૈસાની હેરાફેરી બેન્ક ખાતાંઓ થકી જ થાય છે. વર્તમાન સ્થિતિમાં કેવાયસી વગર બેન્ક ખાતાં ખૂલી શકતાં નથી. બેન્કો અને એજન્ટોને બેનામી ખાતાંની પૂરતી માહિતી હોય છે. જો કેન્દ્રનો ગૃહ અને નાણાં વિભાગ સાયબર ચીટિંગ માટે બેન્કો અને એજન્ટોને જવાબદાર ગણે તો આ પ્રકારની છેતરપિંડી 48 કલાકમાં રોકી શકાય. પણ, ગૃહ વિભાગને જાણે નિર્દોષ પ્રજાને લૂંટી જતાં સાયબર ચાંચિયાઓને રોકવામાં રસ નથી.

સવા ત્રણ વર્ષમાં સાયબર ચિટિંગમાં વપરાતાં 4.29 લાખ મોબાઈલ નંબર મોબાઈલ ઓપરેટર કંપનીઓની મદદ લઈને બ્લોક કરવામાં આવ્યાં છે. 69,921 મોબાઈલ ફોન જ લોક કરી દેવાયાં અને 12086 મોબાઈલ નંબરનું રિ-વેરીફિકેશન કરાયું હતું. આમ છતાં, સાયબર ચિટર્સ હવે નેશનલ કે ઈન્ટરનેશનલ નંબર્સ બેનામી રીતે મેળવીને ઠગાઈની માયાજાળ રચતા રહે છે તે સાયબર પોલીસ માટે પડકાર છે.

મોબાઈલ ફોનથી સોશિયલ મીડિયા ઉપર એક્ટિવ રહીને ટાઈમ પાસ કરવાનું વળગણ મોટાભાગના લોકોને હોય છે તેનો દુરૂૂપયોગ સાયબર ચાંચિયા કરી રહ્યાં છે. જાન્યુઆરીથી માર્ચ 2024 દરમિયાન જ સોશિયલ મીડિયાથી ઈ-ચિટિંગના સૌથી વધુ કિસ્સા વોટ્સ-એપથી થયાં છે. ત્રણ મહિનામાં વોટ્સ-એપથી 43,797 લોકો, ટેલિગ્રામથી 22680, ઈન્સ્ટાગ્રામથી 19800, ફેસબૂકથી 20766 અને યુ ટ્યૂબથી ફસાવીને 3882 લોકો સાથે સાયબર ચીટિંગ કરવામાં આવ્યું હતું.

છ વર્ષમાં સાયબર ક્રાઈમના ગુના
2019  26049
2020  257777
2021  452414
2022  966790
2023  1556218
2024  1121112

સાયબર સ્કેમર્સ કઈ પઘ્ધતિએ લોકોને છેતરે છે?
40 ટકા - કસ્ટમર કેર નંબર, રિફંડના નામે, કેવાયસી એક્પાયર્ડ થયું
40 ટકા - રોકાણ, ટાસ્કબેઝ સ્કેમ, ડીજીટલ એરેસ્ટ, ફેડેક્સ સ્કેમ
24 ટકા - સેક્સટોર્શન
23 ટકા - લોન એપ્લિકેશન, ગેરકાયદે લેન્ડિંગ
21 ટકા - ગેરકાયદે ગેમિંગ, ટ્રેડીંગ એપ, ક્રિપ્ટો સ્કેમ્સ
20 ટકા - ઓનલાઈન બુકીંગ, બનાવટી ફ્રેન્ચાઈઝી, ક્યુઆર કોડ
10 ટકા - રોમાન્સ સ્કેમ
8 ટકા - એ.ઈ.પી.એસ. ફ્રોડ, બાયોમેટ્રીક ક્લોનિંગ
8 ટકા - એન્ડ્રોઈડ મોબાઈલ માલવેર
6 ટકા - રેન્સમ વેર, હેકીંગ