આઝાદી પહેલાંનું બજેટ લંડનમાં રજૂ કરાયું’તું

1857ના પ્રથમ સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામ પછી નુકસાનની ભરપાઇ માટે નવી ટેકસ સિસ્ટમ દાખલ કરાઇ હતી

ભારતમાં આઝાદી પહેલા પણ બજેટ રજૂ કરવામાં આવતું હતું. આ બજેટ દિલ્હીમાં નહીં પરંતુ ભારતથી હજારો કિલોમીટર દૂર લંડનમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીના એક અધિકારી જેમ્સ વિલ્સન, જે તે સમયે ભારતના સેક્રેટરી તરીકે ઓળખાતા હતા, તેમણે બ્રિટિશ ક્રાઉન સમક્ષ રજૂ કર્યું.

1857ના લશ્કરી બળવાને કારણે બ્રિટિશ સરકારને ઘણું નુકસાન થયું હતું. બ્રિટિશ સરકાર દ્વારા ખૂબ જ ક્રૂરતા સાથે બળવો દબાવવામાં આવ્યો હતો. જેમાં ખુલ્લેઆમ વિદ્રોહ કરનારા સૈનિકો અને ક્રાંતિકારીઓનો નરસંહાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ સમગ્ર ઘટનાની સમગ્ર વિશ્વએ જ નહીં પરંતુ લંડનના હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં પણ નિંદા કરી હતી.
1857ના બળવા પછી સરકારને થયેલા નુકસાનની ભરપાઈ કરવા માટે, ભારતમાં કર પ્રણાલી લાગુ કરવા માટે એક બ્લુપ્રિન્ટ તૈયાર કરવામાં આવી હતી. વધુ વસૂલાત માટે નવી ટેક્સ સિસ્ટમ લાગુ કરવાની દરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી. તે ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીના અધિકારી જેમ્સ વિલ્સન દ્વારા 7 એપ્રિલ, 1860ના રોજ બ્રિટિશ ક્રાઉન સમક્ષ બજેટ તરીકે રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આને ભારતનું પ્રથમ બજેટ માનવામાં આવે છે.

પાછળથી, આ બજેટમાં પ્રસ્તાવિત કર પ્રણાલી અંગે સમયાંતરે ઘણા સુધારા કરવામાં આવ્યા અને 1886માં એક અલગ આવકવેરા કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો. વિલ્સનના આ પ્રસ્તાવની હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં પણ ટીકા કરવામાં આવી હતી.

સર ચાર્લ્સ ટ્રેવેલ્યને ભારતના લોકો પર નવા કર લાદવાની શક્યતા અથવા અવ્યવહારુતા વિશે પોતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો. તેમણે કહ્યું હતું કે ભારતમાં હાલની કટોકટી વર્તમાન પેઢીની યાદમાં જે કંઈ બન્યું છે તેના કરતાં સારા અને ખરાબ બંને પરિણામોથી ભરપૂર છે. પૂર્વમાં આપણા સામ્રાજ્યનું ભવિષ્ય હવે અપનાવવામાં આવેલા માર્ગ પર નિર્ભર રહેશે. ઘણા સભ્યોએ આ બજેટ અને તેમાં આપવામાં આવેલી ટેક્સ સિસ્ટમની જોગવાઈઓની ટીકા કરી હતી.

બજેટ રજૂ કરનાર બ્રિટિશ અધિકારીઓ સ્કોટલેન્ડના રહેવાસી હતા
જેમ્સ વિલ્સન ભારતના વાઈસરોયને નાણાં આપવા અને સલાહ આપવા માટે જવાબદાર કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાના સભ્ય તરીકે સેવા આપી હતી. તેઓ સ્કોટિશ રાજકારણી, અર્થશાસ્ત્રી અને ઉદ્યોગપતિ હતા. તેઓ સ્ટાન્ડર્ડ ચાર્ટર્ડ બેંક અને ધ ઈકોનોમિસ્ટ મેગેઝીનના સ્થાપક હતા.

આરકે ષણમુગમ ચેટ્ટીએ સ્વતંત્ર ભારતમાં પ્રથમ બજેટ રજૂ કર્યું
સ્વતંત્ર ભારતમાં પ્રથમ વખત, પ્રથમ નાણામંત્રી સર આરકે ષણમુગમ ચેટ્ટીએ 26 નવેમ્બર, 1947ના રોજ દેશનું પ્રથમ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તે સમયે ભારતના ભાગલા વખતે થયેલા ભારે રમખાણો વચ્ચે પ્રથમ કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું.