ભારતીય સેનાએ લાહોરમાં ઘૂસીને પાકિસ્તાનની કાર્યવાહીનો આપ્યો જડબાતોડ જવાબ

પાકિસ્તાને ગુજરાતના કચ્છના રણમાં ઘૂસણખોરી શરૂ કરી દીધી હતી. તેણે અમેરિકન F-86 એરક્રાફ્ટની બે સ્ક્વોડ્રન પણ તૈનાત કરી હતી. પાકિસ્તાને આ અમેરિકન શસ્ત્રો સામ્યવાદનો ફેલાવો રોકવા અને અન્ય કોઈ દેશ સામે ન વાપરવાની શરતે મેળવ્યા હતા, ભારતના વાંધાઓ બાદ અમેરિકાએ પણ આ અંગે પોતાના નિરીક્ષકો મોકલ્યા હતા પરંતુ તે માત્ર સફેદ ધોવાણ હતું.

વાસ્તવિક યુદ્ધ 6 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ શરૂ થયું હતું, પરંતુ તેનો અવાજ 25 જાન્યુઆરી 1965થી જ સંભળાવા લાગ્યો હતો. પાકિસ્તાને ગુજરાતના કચ્છના રણમાં ઘૂસણખોરી શરૂ કરી દીધી હતી. આ વિસ્તાર વર્ષના સાત મહિના સુધી ડૂબી રહ્યો હતો, જેના કારણે સીમાઓ નક્કી કરવામાં આવી ન હતી. ગુજરાત પોલીસની પેટ્રોલિંગ પાર્ટીને ભારતીય પ્રદેશના 2.4 કિમીની અંદર તાજી નાખેલી 32 કિમી લાંબી ફૂટપાથ મળી. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ અક્સાઈ ચીન કેસની જેમ નેહરુની ભૂલનું પુનરાવર્તન ન કર્યું. આ અંગે દેશને જાણ કરી. વ્યૂહાત્મક દૃષ્ટિકોણથી પાકિસ્તાન ત્યાં વધુ સારી સ્થિતિમાં હતું. તેનું એરપોર્ટ બોર્ડર પાસે હતું.

સમગ્ર પાયદળ વિભાગની તૈનાતી સાથે, તેણે પેટન ટેન્ક અને અન્ય હળવા અને મધ્યમ ટાંકીઓ પણ તૈનાત કરી. તેણે અમેરિકન F-86 એરક્રાફ્ટની બે સ્ક્વોડ્રન પણ તૈનાત કરી હતી. પાકિસ્તાને આ અમેરિકન શસ્ત્રો સામ્યવાદીઓનો ફેલાવો રોકવા અને અન્ય કોઈ દેશ સામે તેનો ઉપયોગ ન કરવાની શરતે મેળવ્યા હતા.

ભારતના વાંધાઓ બાદ અમેરિકાએ પણ આ અંગે પોતાના નિરીક્ષકોને મોકલ્યા હતા પરંતુ તે માત્ર સફેદ ધોવાણ હતું. ખ્રુશ્ચેવ પછી રશિયાની પાકિસ્તાન સાથે મિત્રતાની પહેલે પણ પાકિસ્તાનને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું કે રશિયા યુદ્ધની સ્થિતિમાં હસ્તક્ષેપ નહીં કરે. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી તેમના વિસ્તારોને તાત્કાલિક પાકિસ્તાનથી મુક્ત કરાવવા માંગતા હતા, પરંતુ આર્મી ચીફ જનરલ જે. એન. ચૌધરી પાકિસ્તાન સાથે તાત્કાલિક યુદ્ધની તરફેણમાં ન હતા. બ્રિટનની પહેલ પર, ભારતે કચ્છ વિવાદ પર ત્રીજા પક્ષની મધ્યસ્થીનો સ્વીકાર કરીને તે સમયે યુદ્ધ ટાળ્યું હતું. પરંતુ તેણે તેના દાવા કરેલા વિસ્તારનો ત્રણસો ચોરસ માઈલ પાકિસ્તાનને આપીને તેની કિંમત ચૂકવવી પડી.

કાશ્મીર કબજે કરવાની પાકિસ્તાનની ઈચ્છા
યુદ્ધ ટાળવાના ભારતીય પ્રયાસોએ પાકિસ્તાનનું મનોબળ વધુ વધાર્યું. કાશ્મીરમાં ઘૂસણખોરી કરવાના ઈરાદાથી પાકિસ્તાનના ટ્રેનિંગ કેમ્પ ચાલી રહ્યા હતા. જુલાઈના અંત સુધીમાં કાશ્મીર સરહદ પર લગભગ ત્રણસો વખત ગોળીબાર થયો હતો. ભારત કાશ્મીર પર કબજો જમાવવાના ઈરાદા સાથે મોટા પાયે પાકિસ્તાની ઘૂસણખોરીની તૈયારીઓ વિશે તેના ગુપ્તચર સૂત્રો પાસેથી માહિતી મેળવી રહ્યું હતું.

8 ઓગસ્ટ 1965ના રોજ બે પાકિસ્તાની સૈન્ય અધિકારીઓ કેપ્ટન ગુલામ હુસૈન અને કેપ્ટન સજ્જાદ હુસૈનની ધરપકડે આ અહેવાલોને વધુ સમર્થન આપ્યું હતું. કાશ્મીરને ભારત સાથે જોડતા રસ્તાને નષ્ટ કરવાની યોજના હતી. કાશ્મીરમાં ઘૂસેલા મોટી સંખ્યામાં ઘૂસણખોરોએ ક્રાંતિકારી પરિષદની રચના કરવી જોઈએ અને પોતાને કાશ્મીરની કાયદેસર સરકાર જાહેર કરવી જોઈએ અને પછી પાકિસ્તાન સહિત અન્ય દેશો પાસેથી માન્યતા માટે અપીલ કરવી જોઈએ. 9 ઓગસ્ટે રેડિયો પર પ્રસારિત થતાં જ પાકિસ્તાની સૈનિકોને કાશ્મીરમાં ઘૂસવાની તૈયારીઓ કરવામાં આવી હતી.

શાસ્ત્રીએ ભારતીય સેનાને કૂચ કરવાનો આદેશ આપ્યો
1 સપ્ટેમ્બરે પાકિસ્તાને સીઝફાયરનું ઉલ્લંઘન કરીને કાશ્મીરના અખનૂર-જમ્મુ સેક્ટરમાં હુમલો કર્યો હતો. 3 સપ્ટેમ્બરના રોજ લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ સેનાને પંજાબમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદ પાર કરીને પાકિસ્તાન તરફ કૂચ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. તેણે જનરલ જેએન ચૌધરીને કહ્યું કે કાશ્મીર પહોંચતા પહેલા તે લાહોર પહોંચવા માંગે છે. સત્ય એ છે કે ચીનના હાથે મળેલી હારમાંથી ભારતે ઘણું શીખ્યું હતું. કચ્છના રણમાં પાકિસ્તાનની લશ્કરી ગતિવિધિઓથી ભારતીય સેના યુદ્ધ માટે તૈયાર હતી.

પાકિસ્તાન પરના હુમલાનું કોડનેમ ‘ઓપરેશન રિડલ’ હતું. કાશ્મીર મોરચા પર દબાણ ઘટાડવા માટે, ભારતીય સેનાએ 6 સપ્ટેમ્બરના રોજ અમૃતસર, ફિરોઝપુર અને ગુરુદાસપુરથી ત્રિ-પાંખીય હુમલો શરૂ કર્યો. માત્ર બે દિવસ પછી, સિયાલકોટ મોરચો પણ ખોલવામાં આવ્યો. સિયાલકોટ એ બેઝ હતું જ્યાંથી પાકિસ્તાને છમ્બ સેક્ટર પર હુમલાની યોજના બનાવી હતી.

તેનો ઉદ્દેશ્ય કબજે કરવાનો ન હતો, ઉદ્દેશ્ય પાકિસ્તાનના શસ્ત્રોના ભંડારને નષ્ટ કરવાનો હતો
આ યુદ્ધમાં, ભારતનો હેતુ તેની જમીન પર કબજો કરવા કરતાં પાકિસ્તાનના શસ્ત્રોના ભંડારને નષ્ટ કરવાનો વધુ હતો, જેમાં તેને જબરદસ્ત સફળતા મળી. પાકિસ્તાની સેનાની મોટી સંખ્યામાં અમેરિકન પેટન ટેન્ક અને અન્ય હથિયારોનો નાશ કરીને ભારતીય સૈનિકોએ પાકિસ્તાની શાસકોની યોજનાને નિષ્ફળ બનાવી દીધી.

23 સપ્ટેમ્બર 1965ના રોજ ભારત અને પાકિસ્તાને યુદ્ધવિરામની જાહેરાત કરી હતી. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીને ફિરોઝપુર સેક્ટરમાં આગળ વધી રહેલી ભારતીય સેનાના સૈનિકોને લડાઈ રોકવા માટે સમજાવવા માટે સંઘર્ષ કરવો પડ્યો હતો. તેમને આંતરરાષ્ટ્રીય અને ખાસ કરીને અમેરિકન દબાણ અંગે માહિતગાર કરવામાં આવ્યા હતા. આ યુદ્ધમાં ભારત પાકિસ્તાનના 470 ચોરસ માઈલ અને પાકિસ્તાન અધિકૃત કાશ્મીરના 270 ચોરસ માઈલ વિસ્તારને કબજે કરવામાં સફળ રહ્યું હતું. ભારતનો 210 ચોરસ માઈલ વિસ્તાર પાકિસ્તાને કબજે કર્યો હતો.

લાહોર પર કબજો એટલે ભારત પર બોજ
પ્રસિદ્ધ પત્રકાર કુલદીપ નય્યરે આર્મી ચીફ જનરલ જેએન ચૌધરીને પૂછ્યું હતું કે ભારતીય દળોની પ્રગતિ ધીમી કેમ છે? જનરલનો જવાબ હતો કે અમે પાકિસ્તાની ક્ષેત્રને કબજે કરવા માટે નહીં, પરંતુ પાકિસ્તાનના શસ્ત્રોના ભંડારને નષ્ટ કરવા માટે લડી રહ્યા છીએ. એરફોર્સ ચીફ એર માર્શલ અર્જુન સિંહે પણ આ વાતની પુષ્ટિ કરી હતી. તેણે કહ્યું હતું કે એક રીતે આ શસ્ત્રોનું યુદ્ધ હતું અને આપણા માટે પાકિસ્તાનના બને તેટલા હથિયારોનો નાશ કરવો મહત્વપૂર્ણ છે.

પશ્ચિમી કમાન્ડના વડા લેફ્ટનન્ટ જનરલ હર બક્ષ સિંઘના જણાવ્યા અનુસાર, લાહોર પર કબજો મેળવવો લશ્કરી ઉદ્દેશ્યમાં સામેલ ન હતો. લાહોર બોજ બની જતું. અમારા પર યુદ્ધ લાદવામાં આવ્યું અને અમે દુશ્મનને પાઠ ભણાવવામાં સંપૂર્ણ રીતે સફળ રહ્યા. જનરલ ચૌધરીએ એમ પણ કહ્યું કે લાહોર પર કબજો કરવાનો ભારતનો કોઈ ઈરાદો નથી. લાહોર પર કબજો કરવાનો અર્થ એ છે કે મોટી સંખ્યામાં દળોની તૈનાતી તેમજ ત્યાંની 10 લાખની વસ્તીની જાળવણીની જવાબદારી લેવી.