ચંદ્રયાન-3 લેન્ડરે ચંદ્રની ધરતી પર ભૂકંપના 250 ઝટકા નોંધ્યા
સૌથી લાંબો ભૂકંપ 14 મિનિટ ચાલ્યો, ભારતના મિશનથી અનેક રાજ ખુલ્યા
દેશના સૌથી સફળ વૈજ્ઞાનિક મિશન પૈકીના એક ચંદ્રયાન-3એ ચંદ્રની સપાટી પરની ધરતીકંપનો અભ્યાસ કર્યો છે અને સાબિત કર્યું છે કે પૃથ્વીની જેમ ત્યાં પણ ભૂકંપ આવે છે. ચંદ્રની સપાટી પરના આ ધરતીકંપો ઉલ્કાના હુમલા અથવા થર્મલ કારણોસર થઈ શકે છે. ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડર વિક્રમ સાથે મોકલવામાં આવેલા પાંચ વૈજ્ઞાનિક સાધનો (પેલોડ)માંથી એક ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ ફોર લુનર સિસ્મિક એક્ટિવિટી (ILSA) એ ચંદ્રના દક્ષિણી ધ્રુવીય પ્રદેશોમાં 250 થી વધુ ચંદ્ર ધરતીકંપના આંચકા નોંધ્યા છે. તેમાંથી, ચંદ્રયાન-3 મિશન સાથે મોકલવામાં આવેલા રોવર પ્રજ્ઞાન દ્વારા અથવા અન્ય સાધનોના સંચાલન દરમિયાન લગભગ 200 સિસ્મિક સિગ્નલો રેકોર્ડ કરવામાં આવ્યા હતા. પરંતુ, બાકીના 50 સિગ્નલો રોવર અથવા લેન્ડર વિક્રમના કોઈપણ સાધનના સંચાલન સાથે સંબંધિત નથી. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે.
કે આ 50 ચિહ્નો ચંદ્રની ધરતીકંપની ગતિવિધિઓ સાથે સંબંધિત હોઈ શકે છે. અમેરિકાના એપોલો મિશન પછીના દાયકાઓમાં આ પ્રથમ વખત છે જ્યારે ચંદ્રની ધરતીકંપનો અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો છે.
ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ઈસરો)ના વૈજ્ઞાનિકોએ કહ્યું છે કે ચંદ્રના દક્ષિણી ધ્રુવીય વિસ્તારોમાં સિસ્મિક ડેટા એકત્ર કરવામાં આવ્યો હોય તેવી આ કદાચ પ્રથમ ઘટના છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે લેન્ડર વિક્રમ અત્યાધુનિક ઈન્સ્ટ્રુમેન્ટ સિલિકોન માઈક્રો-મશીનિંગ સેન્સર ટેક્નોલોજીથી સજ્જ છે અને તે અત્યંત સૂક્ષ્મ ચંદ્ર સ્પંદનો પણ રેકોર્ડ કરે છે. ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકોની ટીમે ચંદ્રયાન-3 ઈન્સ્ટ્રુમેન્ટમાંથી મેળવેલા ડેટાના આધારે સાયન્સ મેગેઝિન ઈકારસમાં તેમનું સંશોધન પેપર પ્રકાશિત કર્યું છે.
લેન્ડરના પેલોડ ILSA એ ચંદ્ર ધરતીકંપનો સૌથી લાંબો સમયગાળો રેકોર્ડ કર્યો છે, જે 14 મિનિટ સુધી ચાલે છે. પરંતુ આ કંપન રોવરની હિલચાલથી છે. ડેટા દર્શાવે છે કે જ્યારે રોવર પ્રજ્ઞાન લેન્ડર વિક્રમની નજીકથી પસાર થઈ રહ્યું હતું ત્યારે સિસ્મિક સિગ્નલ તીવ્ર હતા. લગભગ 26 કિલો વજન ધરાવતું રોવર ચંદ્રની સપાટી પર 1 સેમી પ્રતિ સેક્ધડની ઝડપે આગળ વધી રહ્યું હતું. ધ્રુજારીની તીવ્રતા લેન્ડરથી 7 મીટરના અંતર સુધી વધુ રહી હતી. પરંતુ જ્યારે અંતર 12 મીટર થયું ત્યારે સિસ્મિક સિગ્નલોની તીવ્રતા ઓછી થવા લાગી. વિજ્ઞાનીઓનો દાવો છે કે જો ભવિષ્યમાં ચંદ્ર પર વસાહતો સ્થાપિત થશે તો આવા અભ્યાસ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સાબિત થશે.
