પ્રદૂષણ મુક્ત જીવન જીવવાનો દરેકને મૂળભૂત અધિકાર

સુપ્રીમ કોર્ટે દિલ્હી પોલીસને દિવાળી પર ફટાકડા ફોડવા પર પ્રતિબંધ હોવા છતાં તેને રોકવામાં સક્ષમ ન હોવા બદલ ફરી ઠપકો આપ્યો હતો. એ વાત સાચી છે કે દિવાળી પર દિલ્હીમાં ફટાકડા ફોડવામાં આવ્યા હતા અને લોકોએ તેના પરના પ્રતિબંધની પરવા કરી ન હતી. આ બરાબર થયું નહીં, કારણ કે તેના કારણે પ્રદૂષણનું પ્રમાણ વધ્યું હશે, પરંતુ શું ફટાકડા વાયુ પ્રદૂષણ વધારવાનું મુખ્ય કારણ છે? જો દિવાળી પર ફટાકડા ન ફોડવામાં આવ્યા હોત તો શું આજે દિલ્હી પ્રદૂષણ મુક્ત હોત? સવાલ એ પણ છે કે શું દિલ્હીને અડીને આવેલાં શહેરોમાં ફટાકડા ફોડવાથી રાજધાનીના વાતાવરણ પર કોઈ વિપરીત અસર તો નહીં થઈ હોય?

દિવાળી પર રાજધાનીની આસપાસ ઘણાં ફટાકડા વેચાયા અને ઉપયોગમાં લેવાયા, કારણ કે તેના પરનો પ્રતિબંધ દિલ્હી પૂરતો મર્યાદિત હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે દિલ્હી પોલીસને ફટાકડા પર પ્રતિબંધ મૂકવા માટે વિશેષ ટાસ્ક ફોર્સની રચના કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. તે શું કરે છે તે જોવાનું રહ્યું, પરંતુ જો પ્રદૂષણના મૂળ અને મુખ્ય કારણો પર ધ્યાન આપવામાં નહીં આવે તો દિલ્હીના ઝેરી વાતાવરણમાંથી મુક્તિ મળવાની નથી. પ્રદૂષણનું એક મુખ્ય કારણ સ્ટબલ સળગાવવાથી નીકળતો ધુમાડો છે, પરંતુ સ્ટબલ થોડા સમય માટે જ બળે છે. પ્રદૂષણના અન્ય મુખ્ય કારણોમાં વાહનોનું ઉત્સર્જન, રસ્તાઓ અને બાંધકામ સ્થળો પરથી ઉડતી ધૂળ અને કચરો અને પાંદડા સળગાવવાનો સમાવેશ થાય છે. તે કોઈનાથી છુપાયેલ નથી કે જે રાજ્યોમાં પરાળ સળગાવવામાં આવે છે તે રાજ્યો તેના સળગતા અટકાવવા માટે આવા પગલાં લઈ શક્યા નથી.

પ્રશ્ન એ છે કે પરાળ સળગાવવાનું બંધ કરવાની સાથે, અસંગઠિત ટ્રાફિકને કારણે વાહનો જોખમી સ્તરે ઉત્સર્જન ન કરે અને રસ્તાઓ અને બાંધકામ સ્થળો પરથી ધૂળ ઉડે નહીં તેની ખાતરી કરવા માટે ટાસ્ક ફોર્સની રચના કેમ ન કરવી જોઈએ? બેશક, ફટાકડા પ્રદૂષણ ફેલાવે છે, પરંતુ પ્રથમ તો તેની અસર માત્ર બે-ચાર દિવસ જ રહે છે અને બીજું, માત્ર દિલ્હીમાં જ તેના પર પ્રતિબંધ લગાવવાથી ખાસ કંઈ પ્રાપ્ત થઈ શકશે નહીં. તે સમજી લેવું જોઈએ કે પ્રદૂષણના મૂળ કારણોને દૂર કરવામાં નિષ્ફળતાને કારણે, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી શિયાળામાં દિલ્હી તેમજ દેશના મોટા ભાગનું વાતાવરણ ઝેરી બની જાય છે. આવી સ્થિતિમાં માત્ર દિલ્હીના પ્રદૂષણની ચિંતા કરવાનું કોઈ કારણ નથી. દિલ્હી દેશની રાજધાની છે અને અહીં સુપ્રીમ કોર્ટ આવેલી છે, એટલે એનો અર્થ એ નથી કે પ્રદૂષણની માત્ર અહીં જ ચિંતા કરવી જોઈએ. જો કે સુપ્રીમ કોર્ટે સાચું કહ્યું કે પ્રદૂષણ મુક્ત જીવન એ દરેકનો મૂળભૂત અધિકાર છે, પરંતુ આ અધિકારમાં દેશના તે ભાગોના લોકોનો પણ સમાવેશ થવો જોઈએ જ્યાં પ્રદૂષણ ફેલાયેલું છે. એ પણ નોંધવું જોઈએ કે પ્રદૂષણ વિરોધી પગલાં વિશે જાગૃતિના અભાવે, લોકો એવા કાર્યો કરે છે જે પ્રદૂષણનું કારણ બને છે.