ડિજિટલ એક્સેસ મૂળભૂત અધિકાર : દ્દષ્ટિબાધ, દિવ્યાંગોને KYCમાં મુશ્કેલી દૂર કરવા સુપ્રીમનો ચૂકાદો
ડિજિટલ એક્સેસ એ મૂળભૂત અધિકાર છે અને રાજ્યએ ગ્રામીણ વિસ્તારો અને સમાજના હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા વર્ગો સહિત દરેક માટે ડિજિટલ એક્સેસબિલિટી સુનિશ્ચિત કરવી જોઈએ, સુપ્રીમ કોર્ટેના ન્યાયાધીશ જે.બી. પારડીવાલા અને ન્યાયાધીશ આર. મહાદેવનની બેન્ચે બે જાહેર હિતની અરજીઓ પર સીમાચિહ્નરૂૂપ ચુકાદો આપ્યો, જેમાં એસિડ એટેક પીડિતા દ્વારા દાખલ કરાયેલી અરજીનો પણ સમાવેશ થાય છે, જેમાં તેણીએ બેંકમાં તમારા ગ્રાહકને જાણો (KYC) પ્રક્રિયા દરમિયાન સામનો કરેલી સમસ્યાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો.
કોર્ટે કહ્યું કે, ડિજિટલ વિભાજનને દૂર કરવું હવે નીતિગત વિવેકબુદ્ધિનો વિષય નથી પરંતુ ગૌરવપૂર્ણ જીવન સુરક્ષિત કરવા માટે બંધારણીય અનિવાર્યતા બની ગઈ છે.
ડિજિટલ એક્સેસનો અધિકાર જીવન અને સ્વતંત્રતાના અધિકારના એક અલગ ઘટક તરીકે ઉભરી આવે છે, જેના કારણે રાજ્યને સક્રિયપણે એક સમાવિષ્ટ ડિજિટલ ઇકોસિસ્ટમ ડિઝાઇન અને અમલમાં મૂકવાની જરૂૂર છે, જે ફક્ત વિશેષાધિકૃત લોકો માટે જ નહીં પરંતુ ઐતિહાસિક રીતે બાકાત રાખવામાં આવેલા હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા લોકો માટે પણ છે.
કોર્ટે નોંધ્યું કે આરોગ્યસંભાળ જેવી આવશ્યક સેવાઓની ઍક્સેસ હવે મોટાભાગે ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ દ્વારા મધ્યસ્થી કરવામાં આવે છે. તેથી, કલમ 21 હેઠળ જીવનના અધિકારનું અર્થઘટન ટેકનોલોજીકલ વાસ્તવિકતાઓના પ્રકાશમાં થવું જોઈએ, એમ તેમાં જણાવાયું છે. કોર્ટે KYC પ્રક્રિયાને વધુ સમાવિષ્ટ બનાવવા માટે રાજ્યને 20 નિર્દેશો જારી કર્યા છે અને ભાર મૂક્યો છે કે માર્ગદર્શિકામાં સુધારો કરવો આવશ્યક છે.કોર્ટ સમક્ષની એક ઙઈંક એસિડ એટેક સર્વાઈવર સાથે સંબંધિત હતી જેને ગંભીર આંખની વિકૃતિ અને ચહેરાને નુકસાન થયું હતું. જુલાઈ 2023 માં, તેણીએ ખાતું ખોલવા માટે બેંકનો સંપર્ક કર્યો. તેણી ડિજિટલ KYC પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરી શકી ન હતી, જે દરમિયાન બેંકે કહ્યું હતું કે તેમને એક લાઈવ ફોટોગ્રાફ લેવાની જરૂૂર છે જેમાં તેણી આંખ મીંચી રહી હતી.
અરજીમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે છઇઈં-નિયમિત પ્રક્રિયા હેઠળ ગ્રાહક જીવંત છે તે સાબિત કરવાની ફરજિયાત જરૂૂરિયાત ફક્ત ત્યારે જ પૂર્ણ થઈ શકે છે જ્યારે તે કેમેરા સામે આંખ મીંચે. સોશિયલ મીડિયા પર હોબાળા બાદ બેંકે પાછળથી અરજદાર માટે અપવાદ જાહેર કર્યો.