કચ્છમાં અત્યાર સુધીની સૌથી જૂની માનવ સભ્યતાના અવશેષ મળ્યા

હડપ્પા અને સિંધુ ખીણની સભ્યતાથી 4500 વર્ષ જુની શિકારીઓની વસાહત મળી, મેન્ગ્રાવના જંગલોમાં અનુકુલન સ્થાપીને રહેતા હોવાનો IIT- ગાંધીનગરના અભ્યાસમાં ખૂલાસો

ગુજરાતનો સૌથી મોટો જિલ્લો 5,000 વર્ષ જૂની હડપ્પા સંસ્કૃતિના 4,500 વર્ષ પહેલાં શિકારીઓનું ઘર હતું; શેલ-મધ્ય સ્થળોનો IIT-ગાંધીનગરનો અભ્યાસ કચ્છમાં માનવ હાજરીને 9,500 વર્ષ પહેલાં ધકેલી દે છે.શેલ-મધ્ય સ્થળો (માનવ વપરાશમાંથી કાઢી નાખવામાં આવેલા શેલના ઢગલા) ની શોધ ખૂબ જ પહેલાના સમયગાળાથી આ પ્રદેશમાં માનવ હાજરીના પ્રથમ નક્કર પુરાતત્વીય પુરાવા પૂરા પાડે છે, જે સતત માનવ અનુકૂલન અને અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવાની વ્યૂહરચના સૂચવે છે જેણે પાછળથી હડપ્પા વસાહત આયોજનને પ્રભાવિત કર્યું હશે.
IIT-Gn સંશોધકોએ, IIT કાનપુર, ઇન્ટર યુનિવર્સિટી એક્સિલરેટર સેન્ટર દિલ્હી અને ફિઝિકલ રિસર્ચ લેબોરેટરી અમદાવાદના નિષ્ણાતો સાથે સહયોગ કરીને, આ પ્રારંભિક સમુદાયોને ઓળખી કાઢ્યા જેઓ મેન્ગ્રોવ-પ્રભુત્વ ધરાવતા લેન્ડસ્કેપમાં રહેતા હતા અને શેલ પ્રજાતિઓ પર એક મહત્વપૂર્ણ ખોરાક સ્ત્રોત તરીકે આધાર રાખતા હતા. જ્યારે બ્રિટિશ સર્વેયરોએ અગાઉ આ વિસ્તારમાં શેલ સંચય નોંધ્યો હતો.

ત્યારે આને શેલ-મધ્યમ સ્થળો, માનવ વપરાશમાંથી કાઢી નાખવામાં આવેલા શેલના ઢગલા તરીકે ઓળખવામાં આવ્યા ન હતા IIT-Gn ખાતે પૃથ્વી વિજ્ઞાન વિભાગમાં પુરાતત્વ વિજ્ઞાન કેન્દ્રના એસોસિયેટ પ્રોફેસર અને મુખ્ય તપાસકર્તા પ્રોફેસર વીએન પ્રભાકરે સમજાવ્યું અમારો અભ્યાસ આ સ્થળોને ઓળખવા, તેમના સાંસ્કૃતિક મહત્વની પુષ્ટિ કરવા અને કાલક્રમિક સંદર્ભ સ્થાપિત કરવા માટે પ્રથમ છે.ટીમે કાપવા, કાપવા અને વિભાજન માટે પથ્થરના સાધનો અને ઉપયોગમાં લેવાતા કોરો શોધી કાઢ્યા, જેમાંથી સાધનો બનાવવામાં આવતા હતા. આ સાધનો અને સંકળાયેલ કાચા માલની હાજરી સૂચવે છે કે સમુદાયો રોજિંદા કાર્યો માટે ઓજારોના ઉત્પાદનમાં રોકાયેલા હતા, આઈઆઈટી ગાંધીનગરના પોસ્ટ-ડોક્ટરલ સંશોધક અને સહ-લેખક ડો. શિખા રાયે જણાવ્યું હતું. કાચો માલ કદાચ ખાદીર ટાપુ પરથી મેળવવામા આવ્યો હશે જે હવે હડપ્પા શહેર ધોળાવીરાના નિવાસ માટે જાણીતો છે, જોકે અન્ય સ્ત્રોતો પણ શક્ય છે.

કેવી રીતે કાર્બન ડેટીંગથી વર્ષોનો અંદાજ લગાવાય છે ?
સંશોધકોએ શેલ અવશેષોમાંથી કાર્બન-14 ના કિરણોત્સર્ગી આઇસોટોપ મૂલ્યોને માપવા માટે એક્સિલરેટર માસ સ્પેક્ટ્રોમેટ્રીનો ઉપયોગ કર્યો. બધા જીવંત જીવો દ્વારા શોષાયેલ C-14, મૃત્યુ પછી ક્ષીણ થવાનું શરૂૂ કરે છે અને દર 5,730 વર્ષે અડધો ઘટાડો કરે છે. શેલ નમૂનાઓમાં બાકીની માત્રા માપવાથી વૈજ્ઞાનિકો અંદાજ લગાવી શકે છે કે સજીવો ક્યારે મૃત્યુ પામ્યા. વાતાવરણીય C-14 સ્તર સમય જતાં બદલાતા હોવાથી, પરિણામોને વૃક્ષ-રિંગ ડેટાનો ઉપયોગ કરીને માપાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા. વૃક્ષો દર વર્ષે એક રિંગ બનાવે છે, અને આ ક્રમોને હજારો વર્ષોથી મેચ કરી શકાય છે અને લંબાવી શકાય છે, જેનાથી વૈજ્ઞાનિકો વાતાવરણીય C-14 ની ચોક્કસ સંદર્ભ સમયરેખા બનાવી શકે છે ખાદીર અને નજીકના ટાપુઓમાંથી આવેલા શેલના નમૂનાઓનું વિશ્ર્લેષણ પીઆરએલ અમદાવાદ ખાતે પ્રોફેસર રવિ ભૂષણ અને જેએસ રેના સહયોગથી અને આઈયુએસી દિલ્હી ખાતે ડો. પંકજ કુમારની મદદથી કરવામાં આવ્યું. પરિણામોએ પુષ્ટિ આપી છે કે આ સ્થળો હડપ્પા યુગ કરતાં ઘણા જૂના છે.