સંઘ, સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ, પેઢીગત પરિવર્તન

છત્તીસગઢ અને મધ્યપ્રદેશ બાદ ભારતીય જનતા પાર્ટીએ રાજસ્થાનમાં બધાને ચોંકાવી દીધા અને મુખ્યમંત્રીના નામની જાહેરાત કરી છે. એમપી અને છત્તીસગઢની જેમ રાજસ્થાનમાં પણ ભાજપે મુખ્યમંત્રી પદની જવાબદારી એવા ધારાસભ્યને આપી જેનું નામ ચર્ચાતું ન હતું. રાજસ્થાનમાં ભજનલાલ શર્મા, મધ્ય પ્રદેશમાં મોહન યાદવ અને છત્તીસગઢમાં વિષ્ણુદેવ સાંઈ વચ્ચે સૌથી મોટી સમાનતા એ છે કે ત્રણેય વિશ્વની સૌથી મોટી બિનરાજકીય સંસ્થા રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના સ્વયંસેવક છે.
આ ત્રણેયનો સંઘ સાથે ઘણો જૂનો સંબંધ છે. ત્રણેય અચાનક મીડિયા અને રાજકારણમાં ડાર્ક હોર્સની જેમ છવાઈ ગયા છે. આમાં રાજસ્થાનના સીએમ બનનાર ભજનલાલ શર્મા પ્રથમ વખત ધારાસભ્ય બન્યા છે. જ્યારે સાંસદ મોહન યાદવ ત્રીજી વખત ધારાસભ્ય બન્યા છે. આ ત્રણમાંથી છત્તીસગઢના વિષ્ણુદેવ સાંઈ ચાર વખત સાંસદ, બે વખત ધારાસભ્ય, બે વખત પ્રદેશ અધ્યક્ષ અને એક વખત કેન્દ્રીય રાજ્યમંત્રી રહી ચૂક્યા છે.
લોકસભા ચૂંટણી-2024 પહેલા ઉત્તર ભારતના ત્રણ રાજ્યોમાં રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના નજીકના નેતાઓની મુખ્યમંત્રી તરીકે નિમણૂકના કારણે હવે ભાજપ અને સંઘ વચ્ચેના સંબંધો પર કોઈ સવાલ નથી ઉઠતા.
સંઘના સૂચન પર લોકસભાની ચૂંટણી માટે સોશિયલ એન્જિનિયરિંગની ચોપાટ નાખવાની બાબતને પણ અંતિમ સ્વરૂૂપ આપવામાં આવ્યું છે.
ભજનલાલ શર્માને રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ અને ભાજપ સંગઠન બંનેના નજીકના માનવામાં આવે છે. ભાજપમાં પ્રદેશ મહાસચિવ તરીકે કામ કરી ચૂકેલા ભજનલાલે ભરતપુરમાં સંઘની વિવિધ જવાબદારીઓ પર પણ કામ કર્યું છે.
મધ્યપ્રદેશના વરાયેલા મુખ્યમંત્રી મોહન યાદવ સંઘના ખૂબ જ નજીકના નેતાઓમાંના એક માનવામાં આવે છે. 2013માં પહેલીવાર ધારાસભ્ય બનેલા મોહન યાદવ બાળપણથી જ સંઘના સ્વયંસેવક છે.
મોહન યાદવે 1993-95માં રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ, ઉજ્જૈન નગરના સહ-વિભાગ સચિવ અને 1996માં વિભાગ સચિવ અને ત્યારબાદ શહેર સચિવની જવાબદારી સંભાળી. આ પછી, સક્રિય રાજકારણમાં પાછા આવ્યા, તેઓ 2004 થી 2010 સુધી ઉજ્જૈન વિકાસ પ્રાધિકરણના અધ્યક્ષ હતા.
છત્તીસગઢમાં મુખ્યમંત્રીના નામની જાહેરાત કરતી વખતે પણ ભાજપ પર સંઘનો પ્રભાવ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યો હતો. સંઘની પ્રયોગશાળામાંથી બહાર આવેલા વિષ્ણુદેવ સાંઈ આદિવાસી સમુદાયમાંથી આવે છે. છત્તીસગઢના આદિવાસી પ્રભુત્વ ધરાવતા જશપુર જિલ્લાના રહેવાસી વિષ્ણુદેવ સાંઈએ જાહેર જીવનની યુક્તિઓ સંઘ પાસેથી જ શીખી હતી. સંઘના સૂચન પર આદિવાસી સમુદાયના જૂના સ્વયંસેવક વિષ્ણુ દેવ સાંઈને મુખ્યમંત્રીની જવાબદારી સોંપવામાં આવી છે. રાજકીય પરિવારમાંથી આવતા, વિષ્ણુદેવ સાંઈના દાદા, સ્વર્ગસ્થ બુદ્ધનાથ સાંઈ 1947 થી 1952 સુધી નામાંકિત ધારાસભ્ય હતા. તેમના પિતાના મોટા ભાઈ સ્વર્ગસ્થ નરહરિ પ્રસાદ સાંઈ જન સંઘના સભ્ય હતા.
રાજકીય નિષ્ણાતોના મતે, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘની સલાહ પર તેમના નજીકના નેતાઓને મુખ્યમંત્રી તરીકે રજૂ કરીને ભાજપે લોકસભા ચૂંટણી 2024 માટે પ્રદેશ, જાતિ અને રાજ્યના તમામ રાજકીય સમીકરણોની ચોપાટ ઢાળી દીધી છે.
આદિવાસી બહુલ છત્તીસગઢમાં, એક આદિવાસી સીએમની સાથે ઓબીસી કેટેગરીના એક બ્રાહ્મણ અને ડેપ્યુટી સીએમની નિમણૂક કરવામાં આવશે, ઓબીસી વર્ચસ્વ ધરાવતા મધ્યપ્રદેશમાં, એક ઓબીસી મુખ્યમંત્રીની સાથે અનુસૂચિત જાતિ અને બ્રાહ્મણ ડેપ્યુટી સીએમ અને રાજસ્થાનમાં એક ઓબીસી મુખ્યમંત્રીની નિમણૂક કરવામાં આવશે. મુખ્યમંત્રીની નિમણૂક બ્રાહ્મણ કેટેગરીમાંથી કરવામાં આવશે સાથે અનુસૂચિત જાતિ અને રાજપૂત કેટેગરીના ડેપ્યુટી સીએમની નિમણૂક કરવામાં આવશે. જ્ઞાતિય સંતુલન બનાવવામાં આવ્યું છે. ત્રણેય રાજ્યોમાં સંઘે સીએમ માટે નવી પેઢી એટલે કે 60 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના લોકોને નેતૃત્વ સોંપ્યું છે.