ગુજરાતમાં બે વર્ષમાં ઓર્ગેનિક ખેતીનો વિસ્તાર અડધો થઈ ગયો!

સરકારની ઓર્ગેનિક ખેતીનો વ્યાપ વધારવાની ઝુંબેશ વચ્ચે સંસદમાં રજૂ થયેલા ચિંતાજનક આંકડા

કુદરતી ખેતીમાં વધારો થઈ આઠ લાખ હેક્ટરે પહોંચ્યો પણ ઓર્ગેનિક ક્ષેત્રે નિરાશાજનક ચિત્ર

ગુજરાતમાં ઓર્ગેનિક ખેતીનો વ્યાપ વધારવા રાજ્ય સરકાર અને ખુદ રાજ્યપાલ મોટાપાયે ઝુંબેશ ચલાવી રહ્યા છે. અને ખેડુતોમાં ગાય આધારિત ઓર્ગેનિક ખેતી માટે જાગૃતિ લાવવા સમયાંતરે કાર્યક્રમો પણ યોજવામાં આવી રહ્યા છે. પરંતુ સંસદમાં ગુજરાતના ઓર્ગેનિક ખેતીના ચિંતાજનક આંકડા રજુ થયા છે. સંસદમાં રજુ કરાયેલા આંકડા મુજબ ગુજરાતમાં બે વર્ષમાં ઓર્ગેનિક ખેતીનો વિસ્તાર અડધો થઈ ગયો છે.
ગુજરાતમાં પ્રમાણિત ઓર્ગેનિક ખેતી હેઠળનો વિસ્તાર માત્ર બે વર્ષમાં નાટકીય રીતે ઘટી ગયો છે, જે 2022-23 માં 9.36 લાખ હેક્ટરથી ઘટીને હવે 4.37 લાખ હેક્ટર થઈ ગયો છે. કેન્દ્ર સરકારે સંસદમાં જાહેર કરેલા ડેટામાં રાષ્ટ્રીય ઓર્ગેનિક ઉત્પાદન કાર્યક્રમ (NPOP) હેઠળ પ્રમાણિત જમીનનો ઉલ્લેખ છે. આટલો ઘટાડો છતાં, પ્રમાણિત ઓર્ગેનિક ખેતીમાં ગુજરાત હજુ પણ રાષ્ટ્રીય સ્તરે ચોથા ક્રમે છે. જો કે, રાજ્યમાં કુદરતી ખેતીમાં વધારો જોવા મળ્યો છે, જેમાં હવે આ પદ્ધતિ હેઠળ લગભગ 8 લાખ હેક્ટર જમીન છે.

POPએ કેન્દ્રીય વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલય હેઠળ કૃષિ અને પ્રક્રિયા કરેલ ખાદ્ય ઉત્પાદનો નિકાસ વિકાસ સત્તામંડળ (અઙઊઉઅ) દ્વારા અમલમાં મુકાયેલી એક પ્રમાણપત્ર યોજના છે. આ યોજના ઓર્ગેનિક ખેતી, પ્રમાણપત્ર પ્રક્રિયાઓ અને પ્રમાણપત્ર સંસ્થાઓની માન્યતા માટે ધોરણો નક્કી કરે છે.

આ ઘટાડા છતાં, પ્રમાણિત ઓર્ગેનિક ખેતી ક્ષેત્ર માટે ગુજરાત હજુ પણ દેશમાં ચોથા ક્રમે છે. મધ્યપ્રદેશ 10.13 લાખ હેક્ટર સાથે આગળ છે, ત્યારબાદ મહારાષ્ટ્ર 9.67 લાખ હેક્ટર અને રાજસ્થાન 5.52 લાખ હેક્ટર સાથે ત્રીજા ક્રમે આવે છે.

રસપ્રદ વાત એ છે કે, ઓર્ગેનિક ખેતીમાં ઘટાડો એવા સમયે થયો છે જ્યારે સમગ્ર ગુજરાતમાં કુદરતી ખેતી, એક સંબંધિત પરંતુ અલગ રસાયણ-મુક્ત પદ્ધતિ, વેગ પકડી રહી છે. સત્તાવાર રાજ્યના આંકડા દર્શાવે છે કે હાલમાં 7.92 લાખ હેક્ટરથી વધુ કુદરતી ખેતી હેઠળ છે, જેને 9.71 લાખથી વધુ ખેડૂતો અપનાવે છે. દક્ષિણ ગુજરાતમાં ડાંગને 100% કુદરતી ખેતી જિલ્લો પણ જાહેર કરવામાં આવ્યો છે.

કુદરતી અને ઓર્ગેનિક ખેતી બંને રસાયણ-મુક્ત ખેતી પદ્ધતિઓ છે, પરંતુ ગાયના છાણ અને ગૌમૂત્ર જેવા પરંપરાગત ઇનપુટ્સનો ઉપયોગ કરવા તરફ મોટી ઝુંબેશ કરવામાં આવી છે, જે કુદરતી ખેતી માટે કેન્દ્રિય છે તેમ સમગ્ર ભારતમાં ખેડૂતો સાથે કામ કરતા ટ્રેનર રમેશ રૂૂપારેલિયાએ જણાવ્યું હતું. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે જ્યારે સત્તાવાર ઓર્ગેનિક પ્રમાણપત્ર ઘટી રહ્યું છે, ત્યારે કુદરતી પદ્ધતિઓને લોકપ્રિયતા મળી રહી હોવાથી રસાયણ-મુક્ત ખેતીનો વ્યાપક વલણ વધી શકે છે.

કુદરતી ખેતી બાહ્ય ઇનપુટ્સને સંપૂર્ણપણે ટાળે છે, તેના બદલે સૂક્ષ્મજીવાણુ પ્રવૃત્તિ અને જમીનની સપાટીના વિઘટનને પ્રોત્સાહન આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. બીજી બાજુ, ઓર્ગેનિક ખેતીમાં ખાતર, ખાતર અને અન્ય માન્ય પદાર્થોનો ઉપયોગ થાય છે અને NPOP હેઠળ કડક પ્રમાણપત્ર નિયમોનું પાલન કરવું આવશ્યક છે.

ઓર્ગેનિક ખેતી ઘટી રહી છે અને ઓર્ગેનિક સ્ટોર વધી રહ્યા છે!!
ગુજરાતમાં ઓર્ગેનિક ખેતીનો વ્યાપ વધવાના બદલે ઘટી રહ્યો છે બીજી તરફ રાજકોટ સહિત રાજ્યના મોટા શહેરોમાં ઓર્ગેનિક ખેતપેદાશોનું વેચાણ કરતા સ્ટોર ફૂટી નિકળ્યા છે, ત્યારે સૌથી મોટો પ્રશ્ર્ન એ થાય છે કે, જો ગુજરાતમાં ઓર્ગેનિક ખેતી જ ઘટી રહી છે. તો ઓર્ગેનિક ખેતપેદાશોનું વેચાણ કેવી રીતે વધી રહ્યું છે? ઓર્ગેનિકના નામે વેંચાતી પ્રોડક્ટ ખરેખર ઓર્ગેનિક છે કે, ઓર્ગેનિકના નામે લોકોને પધરાવવામાં આવી રહી છે? ઓર્ગેનિકના લાલનપાલનમાં રાજ્ય સરકાર પણ આવા સ્ટોર્સ પર ચેકિંગ કરતી નથી અને આખુ તંત્ર આંધળુકિયા જ ચાકાતુ હોય તેવુ ચિત્ર ઉપસી રહ્યું છે.